Een flink aantal leden van mijn (schoon)familie en vriendenkring werkt in het onderwijs. Ik heb daar veel bewondering voor omdat het geen gemakkelijke baan is met maar een beperkt carrièreperspectief. Leerkrachten en docenten staan daarom ook vaak om een andere reden voor de klas, omdat ze graag het verschil maken voor de kinderen die ze in de klas hebben. Ze hebben vaak een enorme intrinsieke motivatie maar daar wordt inmiddels behoorlijk misbruik van gemaakt.
De afgelopen tijd is er veel geschreven over de werkdruk in het onderwijs. De meningen buitelen over elkaar heen; bevestigend en ontkennend. Vaak ook in de zin dat een te hoge werkdruk helemaal niet nodig is. Volgens mij is het niet belangrijk uit te vinden wie er gelijk heeft. Leerkrachten geven duidelijk aan dat ze een te hoge werkdruk ervaren. Ongeacht of dit terecht is of niet, dit gaat ten koste gaat van het onderwijs en daarmee ten koste van de toekomst van kinderen. Leerkrachten zijn als gevolg van diverse redenen vaak niet in staat om de werkdruk zelf te verlagen. Geen tijd (!), er is geen ruimte binnen de regels van het bestuur, de regels van de omgeving zijn te dwingend, etc. Dus blijft de werkdruk in stand. Met dramatische gevolgen voor de toekomst.
Een te hoge werkdruk leidt tot werkstress en dat heeft een negatieve invloed op de fysieke en mentale toestand. De werkstress neemt verder toe als degene die het ervaart, niet bij machte is om er iets aan te doen. Het onderwijs is nu al de sector met de hoogste werkdruk en deze neemt alleen nog maar toe. De hoge werkdruk geldt voor iedereen die werkzaam is binnen het onderwijs: leraren, ondersteunend personeel en leidinggevenden.
Jaarlijks onderzoekt DUO Onderwijsonderzoek de ervaren werkdruk van leerkrachten in het basisonderwijs. De werkdruk is een thema dat al jaren hoog op de agenda staat van de bewindslieden van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, van politici, werkgevers- en werknemersorganisaties en van schoolbesturen. Aan het onderzoek deden 861 leraren mee.
Een zeer zorgwekkende uitslag. Meer dan de helft van de docenten/leerkrachten ervaart een hoge tot zeer hoge werkdruk. Dit blijft natuurlijk niet zonder gevolgen voor het onderwijs, het welbevinden van leerkrachten én leerlingen.
Werkdrukbepalende aspecten
De respondenten is gevraagd wat de belangrijkste oorzaken zijn waardoor op hun school ‘werkdruk’ wordt ervaren door henzelf en/of door collega’s. De meest spontaan genoemde oorzaken zijn:
- (gevolgen van) passend onderwijs
- (te) veel kinderen met problemen die extra begeleiding nodig hebben/zouden moeten krijgen
- (in toenemende mate) kinderen met gedragsproblemen
- Administratieve taken (groepsplannen, handelsplannen, etc.)
- Er komen steeds meer taken bij (gaat niks af)
- Grote klassen
- Hoge eisen van ouders
Het is ongelooflijk dat er nauwelijks iets aan deze werkdruk gebeurt, want als je kijkt naar de oorzaken dan is de oplossing erg eenvoudig. Meer onderwijzend en ondersteunend personeel . Gezien de financiën van de meeste schoolbesturen is deze oplossing eenvoudig realiseerbaar op korte termijn. Op lange termijn is er natuurlijk meer geld nodig voor voldoende personeel zodat de werkdruk verlaagd kan worden. Zodat er weer voldoende tijd en aandacht voor leerlingen is, vooral voor diegenen die het moeilijk hebben.
Huilend voor de klas
Ook uit mijn eigen familie- en vriendenkring hoor ik verhalen over hoe het er aan toe gaat op de basisschool. Klassen van 30 kinderen of meer met ook nog eens 3 of 4 kinderen met fikse gedragsproblemen. Ga er maar aan staan. Als leerkracht kan je in zo'n grote groep nooit voldoende aandacht besteden aan het probleemgedrag van sommige kinderen. Met als gevolg dat deze kinderen nog meer probleemgedrag vertonen en uiteindelijk, ten einde raad, uit de klas worden verwijderd. Tot groot verdriet van de leerkracht, omdat dit ze vreselijk aan het hart gaat. De leerkracht wil graag anders, maar ziet geen uitweg meer. Dit machteloze gevoel leidt tot tot nog meer machteloosheid en werkstress. Recent hoorde ik dat in één week, op dezelfde basisschool, twee leerkrachten huilend de klas uit zijn gelopen als gevolg van de buitensporige werkdruk. Uitstekende leerkrachten die al jaren voor de klas staan, die ruim over de grens zijn gegaan van wat gezond is. Er is in deze school echter geen ruimte voor extra personeel. Terwijl de jaarrekening op internet toont dat de betreffende instelling een solvabiliteit kent van 54% (met 30% eigen vermogen ben je een gezonde instelling) en een liquiditeit van 1,6 (bij een current ratio 1,0 is er sprake van een gezonde instelling) en bijna 10 miljoen euro op de bank! De meerjarenbegroting laat overigens ook nog eens zien dat deze gezondheid nog verder gaat toenemen de komende tijd als gevolg van het begrotingsoverschot. De financiële gezondheid dan wel te verstaan....
Dezelfde basisschool vraagt van leerkrachten om in hun vrije tijd toetsen af te nemen omdat er geen budget beschikbaar is voor een paar extra uren! Zelfs gepensioneerde leerkrachten komen regelmatig een handje helpen omdat ze zelf hebben ervaren dat het zonder die hulp niet meer mogelijk is fatsoenlijk onderwijs te bieden.
Gevolg
Volgens de leraren zelf zijn de belangrijkste gevolgen van de ervaren werkdruk:
- Het werk mentaal/geestelijk erg inspannend vinden (79%)
- Onvoldoende tijd hebben om leerlingen die extra zorg nodig hebben te begeleiden (78%)
- Weinig invloed op de eigen werkdruk hebben (59%)
De taak is dus veeleisend en wordt als erg inspannend ervaren. Leraren hebben het gevoel dat de taak niet naar behoren kan worden uitgevoerd en voelen zich niet bij machte om hier iets in te veranderen. Dit zijn bekende ingrediënten van werkstress. Met alle gevolgen van dien.
De werkgerelateerde gezondheidsklanten zijn bovendien toegenomen: van 22% (2012) naar 29% (2015). Steeds meer leerkrachten geven aan onvoldoende tijd te hebben om leerlingen te begeleiden die extra zorg/aandacht nodig hebben. Dit percentage steeg van 62% in 2012 naar maar liefst 78% in 2015!
Ziek van de werkdruk
Van alle ondervraagde leerkrachten geeft 9% aan zelf te maken hebben gehad met ziekte als gevolg van werkdruk en 71% geeft aan te hebben meegemaakt dat collega’s zich ziek hebben gemeld als gevolg van de werkdruk.
Leraren verlaten het onderwijs
Ziekte is niet het enige gevolg van de (hoge) werkdruk. Het zorgt er tevens voor dat leraren nadenken over een andere baan, zich oriënteren of zelfs gaan solliciteren.
Naast het feit dat leraren er over denken om het onderwijs te verlaten, heeft de werkdruk natuurlijk ook effect op de instroom van nieuwe leraren. Zoals een leraar treffend stelde: “Met het onderzoek naar werkdruk hebben we het vak van leraar niet bepaald aantrekkelijker gemaakt”.
Jonge leraren worden beïnvloed door de ervaren werkdruk in het onderwijs. Een kwart van de beginnende leraren stopt binnen vijf jaar en meer dan de helft overweegt het onderwijs te verlaten. In 2015 is het aantal aanmeldingen voor de pabo met 30 procent gedaald ten opzichte van het voorgaande jaar. Door het lerarentekort, dat de komende jaren alleen maar gaat toenemen, wordt het voor de leerkrachten nog zwaarder. De werkdruk zal dus verder stijgen, met een nog hoger ziekteverzuim tot gevolg en steeds meer uitval. Steeds meer mensen zullen naar verwachting het onderwijs gaan verlaten. Een neerwaartse spiraal waar, zonder ingrijpende maatregelen, niet meer uit te ontsnappen is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten